Máy hàn là thiết bị không thể thiếu trong các xưởng cơ khí, công trình xây dựng hay thậm chí là trong nhà của những người yêu thích cơ khí, tự mày mò chế tạo. Tuy nhiên, giống như mọi thiết bị điện tử, máy hàn cũng có thể gặp trục trặc trong quá trình sử dụng. Việc phải mang máy đi sửa chữa không chỉ tốn kém mà còn mất thời gian chờ đợi, ảnh hưởng đến công việc và tiến độ dự án.
Bài viết này Đức Phong sẽ hướng dẫn bạn cách tự sửa máy hàn tại nhà một cách đơn giản nhưng hiệu quả. Với hơn 15 lỗi phổ biến được phân tích chi tiết cùng hướng dẫn khắc phục từng bước, bạn sẽ tiết kiệm được thời gian và chi phí đáng kể, đồng thời học hỏi thêm về cách vận hành của chiếc máy hàn của mình.
Cấu tạo chung của máy hàn và các dụng cụ cần chuẩn bị
Trước khi tìm hiểu 15 lỗi thường gặp, bạn cần phải biết máy hàn cấu tạo cơ bản như thế nào? Và cần chuẩn bị những dụng cụ gì? Dưới đây là các thông tin bạn cần nắm rõ:
Cấu tạo chung của máy hàn:
- Bảng mạch chính (Main Board): Bộ não của máy hàn, điều khiển toàn bộ quá trình hoạt động
- Bộ biến áp/Biến tần (Transformer/Inverter): Chuyển đổi điện áp đầu vào thành dòng điện hàn phù hợp
- IGBT/MOSFET: Các bóng bán dẫn công suất, thực hiện việc đóng ngắt dòng điện
- Quạt làm mát: Hệ thống làm mát cho các linh kiện điện tử bên trong
- Các cổng kết nối điện cực và mát: Nơi kết nối dây hàn và kẹp mát
- Bảng điều khiển: Nơi điều chỉnh các thông số dòng điện, chức năng
Việc hiểu rõ từng bộ phận sẽ giúp bạn dễ dàng định vị và xử lý sự cố khi máy gặp trục trặc.
Những công cụ cần chuẩn bị:
Để sửa chữa máy hàn tại nhà, bạn cần chuẩn bị một số công cụ cơ bản sau:
- Bộ tua vít đa năng (cả dẹt và sao)
- Đồng hồ vạn năng (multimeter) để đo điện áp, dòng điện và kiểm tra liên tục
- Nhíp và kìm nhỏ để thao tác với các linh kiện nhỏ
- Chất tẩy rửa tiếp xúc điện tử (contact cleaner)
- Ống hút thiếc và mỏ hàn nhỏ (nếu cần hàn lại các điểm tiếp xúc)
- Máy thổi bụi hoặc khí nén để làm sạch bụi bẩn
- Keo silicon chịu nhiệt (để thay thế keo cũ nếu cần)
- Găng tay cách điện và kính bảo hộ
*Lưu ý quan trọng về an toàn: Trước khi thực hiện bất kỳ thao tác sửa chữa nào, hãy đảm bảo đã rút phích cắm của máy hàn khỏi nguồn điện và chờ ít nhất 30 phút để các tụ điện xả hết điện tích tích lũy, tránh nguy cơ điện giật.
15 lỗi máy hàn phổ biến và cách sửa máy hàn tại nhà
1. Máy hàn không lên nguồn
Đây là lỗi phổ biến nhất và cũng dễ xử lý nhất. Nếu máy hàn của bạn không bật được, hãy kiểm tra theo trình tự sau:
Nguyên nhân và cách khắc phục:
- Kiểm tra nguồn điện và dây nguồn:
- Đảm bảo ổ cắm có điện bằng cách thử cắm một thiết bị khác
- Kiểm tra dây nguồn có bị đứt, gãy hoặc hư hỏng không
- Nếu phát hiện dây nguồn bị hỏng, hãy thay thế bằng dây mới có thông số tương đương
- Kiểm tra cầu chì và công tắc nguồn:
- Mở nắp máy và kiểm tra cầu chì bên trong (thường nằm gần đầu vào nguồn điện)
- Nếu cầu chì bị đứt, thay thế bằng cầu chì mới cùng thông số
- Kiểm tra công tắc nguồn bằng đồng hồ đo để đảm bảo nó vẫn hoạt động tốt
- Kiểm tra bo mạch nguồn:
- Nếu vẫn không lên nguồn, có thể bo mạch nguồn bị hỏng
- Quan sát xem có tụ điện nào bị phồng, rò rỉ hoặc điểm hàn bị nứt không
- Thay thế các linh kiện hỏng hoặc hàn lại các điểm hàn bị nứt
Thời gian xử lý: 30-60 phút tùy mức độ phức tạp.
2. Máy hàn tự động ngắt khi đang sử dụng
Hiện tượng máy hàn tự tắt khi đang sử dụng có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, phổ biến nhất là do quá nhiệt.
Nguyên nhân và cách khắc phục:
- Hệ thống làm mát có vấn đề:
- Kiểm tra quạt làm mát có hoạt động không
- Vệ sinh bụi bẩn bám trên quạt và các khe thông gió
- Nếu quạt không quay, kiểm tra kết nối dây và thay thế nếu cần
- Duty cycle quá cao:
- Máy hàn có chu kỳ làm việc (duty cycle) giới hạn, nếu sử dụng quá thời gian quy định, hệ thống bảo vệ sẽ ngắt
- Giải pháp: Giảm dòng điện hoặc tăng thời gian nghỉ giữa các chu kỳ hàn
- Sensor nhiệt độ bị lỗi:
- Đôi khi cảm biến nhiệt độ bị hỏng hoặc kết nối không tốt, khiến máy báo quá nhiệt dù không phải vậy
- Kiểm tra và thay thế cảm biến nếu cần
- Điện áp không ổn định:
- Máy hàn hiện đại có bảo vệ điện áp cao/thấp
- Sử dụng bộ ổn định điện hoặc kiểm tra nguồn điện
Thời gian xử lý: 30-45 phút.
3. Máy hàn phát ra tiếng ồn bất thường
Tiếng ồn bất thường khi máy hoạt động thường là dấu hiệu của vấn đề cơ khí hoặc điện tử bên trong.
Nguyên nhân và cách khắc phục:
- Quạt làm mát bị vướng hoặc mất cân bằng:
- Tắt máy, mở nắp và kiểm tra quạt
- Loại bỏ bụi bẩn, vật cản trên cánh quạt
- Nếu cánh quạt bị hư, thay quạt mới
- Lỏng ốc vít cố định các linh kiện:
- Kiểm tra và siết chặt lại tất cả các ốc vít, đặc biệt là các ốc cố định biến áp, tản nhiệt
- Biến áp bị lỏng cuộn dây hoặc keo cố định:
- Tiếng ồn "vo vo" thường là do cuộn dây biến áp bị rung
- Thêm keo silicon chịu nhiệt vào các khe hở của biến áp
- Tụ điện bị phồng hoặc hỏng:
- Kiểm tra các tụ điện trên mạch, tìm dấu hiệu phồng, rò rỉ
- Thay thế các tụ điện bị hỏng bằng loại tương đương
Thời gian xử lý: 45-60 phút.
4. Máy hàn bị mất hồ quang hoặc hồ quang không ổn định
Hiện tượng hồ quang yếu hoặc không ổn định ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng mối hàn.
Nguyên nhân và cách khắc phục:
- Kết nối không tốt:
- Kiểm tra kẹp mát và đầu hàn có được gắn chặt vào máy không
- Đảm bảo kẹp mát tiếp xúc tốt với vật liệu cần hàn
- Vệ sinh các điểm tiếp xúc để loại bỏ gỉ sét, bụi bẩn
- Que hàn không phù hợp hoặc ẩm:
- Sử dụng que hàn phù hợp với công suất máy
- Que hàn bị ẩm cần được sấy khô trước khi sử dụng
- Vấn đề về bo mạch điều khiển:
- Kiểm tra bo mạch điều khiển (thường liên quan đến chức năng Arc Force)
- Vệ sinh các điểm nối và kiểm tra các linh kiện bằng đồng hồ vạn năng
- Thay thế các linh kiện bị hỏng hoặc hàn lại các điểm nối bị nứt
- Dòng điện không ổn định:
- Kiểm tra biến trở điều chỉnh dòng điện
- Vệ sinh biến trở bằng chất tẩy rửa tiếp xúc điện tử
- Thay thế biến trở nếu cần
Thời gian xử lý: 45-60 phút.
5. Máy hàn bị chập, giật khi sử dụng
Hiện tượng giật, chập điện là vấn đề nghiêm trọng cần được xử lý ngay để đảm bảo an toàn.
Nguyên nhân và cách khắc phục:
- Dây điện bị hỏng cách điện:
- Kiểm tra kỹ tất cả các dây điện, đặc biệt là dây hàn và dây mát
- Thay thế các dây bị hỏng cách điện
- Hệ thống tiếp địa không tốt:
- Đảm bảo máy hàn được nối đất đúng cách
- Sử dụng ổ cắm có tiếp địa an toàn
- Rò rỉ điện từ các linh kiện bên trong:
- Kiểm tra cách điện của các linh kiện bên trong máy
- Đặc biệt chú ý đến các IGBT/MOSFET và biến áp
- Thay thế các linh kiện bị rò điện
- Độ ẩm bên trong máy:
- Nếu máy từng bị ẩm hoặc để ở môi trường ẩm ướt
- Sấy khô các linh kiện bằng máy sấy tóc (chế độ mát) hoặc để ở nơi khô ráo vài ngày
Thời gian xử lý: 60-90 phút, nhưng đây là lỗi cần được ưu tiên xử lý ngay.
6. Máy hàn yếu, công suất không đạt như ban đầu
Khi máy hàn không đạt được công suất như trước, mối hàn sẽ không đảm bảo chất lượng.
Nguyên nhân và cách khắc phục:
- Điện áp đầu vào thấp:
- Đo điện áp nguồn bằng đồng hồ vạn năng
- Nếu điện áp thấp, sử dụng bộ ổn áp hoặc đổi nguồn điện
- Các linh kiện công suất bị xuống cấp:
- Kiểm tra các IGBT/MOSFET bằng đồng hồ vạn năng (chế độ đo diode)
- Nếu phát hiện hỏng, thay thế cả bộ IGBT/MOSFET (nên thay theo cặp/bộ)
- Tụ lọc nguồn bị xuống cấp:
- Tụ điện lớn trên đường nguồn sau thời gian sử dụng sẽ giảm dung lượng
- Thay thế các tụ điện lớn bằng loại mới cùng thông số
- Vấn đề với biến áp/biến tần:
- Kiểm tra biến áp/biến tần có dấu hiệu cháy, nóng bất thường
- Trong nhiều trường hợp, cần thay thế cả module biến áp/biến tần
Thời gian xử lý: 60-120 phút tùy mức độ phức tạp.
7. Máy hàn báo lỗi trên màn hình
Các máy hàn hiện đại thường có hệ thống báo lỗi thông qua đèn LED hoặc màn hình, giúp dễ dàng xác định nguyên nhân.
Các mã lỗi phổ biến và cách khắc phục:
- E01 - Lỗi quá nhiệt:
- Kiểm tra quạt làm mát và vệ sinh hệ thống làm mát
- Để máy nghỉ và làm mát đúng quy định
- E02 - Lỗi điện áp cao/thấp:
- Kiểm tra nguồn điện đầu vào
- Sử dụng bộ ổn áp nếu cần
- E03 - Lỗi mạch công suất:
- Kiểm tra các IGBT/MOSFET và mạch điều khiển
- Thay thế các linh kiện hỏng
- E04 - Lỗi cảm biến nhiệt độ:
- Kiểm tra kết nối của cảm biến nhiệt độ
- Thay thế cảm biến nếu bị hỏng
Lưu ý: Mã lỗi có thể khác nhau tùy theo hãng sản xuất, hãy tham khảo sách hướng dẫn của máy để biết thông tin chính xác.
Thời gian xử lý: 30-60 phút tùy loại lỗi.
8. Chức năng Hot Start không hoạt động
Hot Start là tính năng giúp dễ dàng kích hoạt hồ quang ban đầu, nếu không hoạt động sẽ gây khó khăn khi bắt đầu hàn.
Nguyên nhân và cách khắc phục:
- Lỗi cài đặt:
- Kiểm tra cài đặt chức năng Hot Start trong menu (đối với máy có màn hình)
- Đặt lại các thông số mặc định của máy
- Vấn đề về mạch điều khiển:
- Kiểm tra bo mạch điều khiển chức năng Hot Start
- Vệ sinh các điểm tiếp xúc, thay thế linh kiện hỏng
- Lỗi phần mềm điều khiển:
- Đối với máy hiện đại có vi xử lý, thử reset máy về cài đặt gốc
- Cập nhật firmware nếu nhà sản xuất có cung cấp
Thời gian xử lý: 30-45 phút.
9. Chức năng Anti-Stick không hoạt động (que hàn hay bị dính)
Anti-Stick giúp que hàn không bị dính vào vật liệu, nếu không hoạt động sẽ gây khó chịu khi hàn.
Nguyên nhân và cách khắc phục:
- Lỗi cài đặt:
- Kiểm tra xem chức năng Anti-Stick đã được bật chưa
- Đặt lại các thông số mặc định
- Vấn đề về bo mạch điều khiển:
- Kiểm tra mạch điện liên quan đến chức năng Anti-Stick
- Vệ sinh và sửa chữa các điểm tiếp xúc kém
- Lỗi cảm biến dòng điện:
- Chức năng Anti-Stick hoạt động dựa trên cảm biến dòng điện
- Kiểm tra và thay thế cảm biến nếu cần
Thời gian xử lý: 45-60 phút.
10. Chức năng Arc Force không hoạt động (hồ quang không ổn định)
Arc Force giúp duy trì hồ quang ổn định khi hàn, đặc biệt quan trọng khi hàn ở vị trí khó.
Nguyên nhân và cách khắc phục:
- Lỗi cài đặt:
- Điều chỉnh cài đặt Arc Force (thường có nút xoay riêng hoặc trong menu)
- Thử tăng mức Arc Force lên cao hơn
- Vấn đề về mạch điều khiển:
- Kiểm tra mạch điều khiển Arc Force
- Thay thế linh kiện hỏng trên mạch
- Lỗi cảm biến điện áp hồ quang:
- Chức năng này dựa vào cảm biến điện áp hồ quang
- Kiểm tra và thay thế cảm biến nếu cần
Thời gian xử lý: 45-60 phút.
11. Hiện tượng đứt cuộn cảm hoặc biến áp
Đứt cuộn cảm hoặc biến áp là lỗi tương đối nghiêm trọng nhưng không phải không thể sửa được tại nhà.
Cách nhận biết và khắc phục:
- Dấu hiệu nhận biết:
- Máy không có dòng điện ra hoặc dòng điện yếu
- Có thể nghe thấy tiếng "vo vo" bất thường
- Có mùi khét từ biến áp
- Kiểm tra bằng đồng hồ vạn năng:
- Đo điện trở của các cuộn dây, nếu đứt sẽ hiển thị vô cực
- Đo điện trở cách điện giữa cuộn dây và lõi sắt
- Khắc phục:
- Nếu biến áp/cuộn cảm nhỏ, có thể quấn lại
- Đối với biến áp lớn hoặc phức tạp, nên thay thế cả module
- Có thể tìm mua các module thay thế từ các nhà phân phối linh kiện điện tử
Thời gian xử lý: 90-180 phút hoặc lâu hơn nếu cần quấn lại cuộn dây.
12. Máy hàn bị chảy nhựa vỏ hoặc biến dạng
Hiện tượng vỏ máy bị chảy hoặc biến dạng thường do quá nhiệt trong thời gian dài.
Nguyên nhân và cách khắc phục:
- Nguyên nhân:
- Hệ thống làm mát không hoạt động hiệu quả
- Sử dụng máy quá duty cycle cho phép
- Tản nhiệt bên trong không tốt
- Khắc phục:
- Thay thế các bộ phận nhựa bị hư hỏng nếu có thể
- Gia cố thêm hệ thống làm mát (thêm quạt hoặc tản nhiệt)
- Sửa chữa hệ thống lưu thông không khí bên trong máy
- Phòng ngừa:
- Tuân thủ duty cycle của máy
- Không đặt máy ở nơi thiếu thông gió
- Tránh chặn các lỗ thông gió của máy
Thời gian xử lý: 60-90 phút.
13. Tụ điện bị phồng hoặc rò rỉ
Tụ điện là linh kiện dễ hỏng theo thời gian và thường là nguyên nhân của nhiều lỗi khác.
Cách nhận biết và khắc phục:
- Dấu hiệu nhận biết:
- Tụ điện bị phồng phía trên
- Có chất lỏng rò rỉ ra xung quanh chân tụ
- Mùi khét đặc trưng
- Quy trình thay thế:
- Ghi lại thông số của tụ cần thay (điện áp, dung lượng)
- Hàn tháo tụ cũ sau khi đã xả hết điện (cầu nối hai chân tụ qua điện trở 1kΩ)
- Hàn lắp tụ mới đúng cực (chú ý dấu "-" trên tụ)
- Lưu ý quan trọng:
- Luôn thay thế bằng tụ có thông số tương đương hoặc cao hơn một chút
- Đặc biệt chú ý điện áp định mức của tụ phải bằng hoặc cao hơn tụ cũ
Thời gian xử lý: 30-45 phút.
14. IGBT/MOSFET bị hỏng
IGBT/MOSFET là linh kiện công suất chính trong máy hàn inverter, khi hỏng sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của máy.
Cách nhận biết và khắc phục:
- Kiểm tra bằng đồng hồ vạn năng:
- Đo ở chế độ Diode
- Kiểm tra giữa các chân G-E, G-C, E-C (đối với IGBT) hoặc G-S, G-D, S-D (đối với MOSFET)
- So sánh với thông số chuẩn của linh kiện
- Quy trình thay thế:
- Ghi lại chính xác vị trí và hướng lắp của linh kiện cũ
- Sử dụng kem tản nhiệt khi lắp linh kiện mới
- Nên thay cả bộ IGBT/MOSFET cùng một lúc
- Siết ốc vít vừa đủ, không quá chặt
- Lưu ý quan trọng:
- Khi thao tác với IGBT/MOSFET, cần đeo vòng chống tĩnh điện
- Nên thay bằng linh kiện chính hãng hoặc tương đương chất lượng cao
Thời gian xử lý: 60-90 phút.
15. Lỗi bảng điều khiển và màn hình hiển thị
Bảng điều khiển và màn hình hiển thị đôi khi gặp trục trặc, ảnh hưởng đến việc điều chỉnh thông số máy.
Nguyên nhân và cách khắc phục:
- Màn hình không hiển thị:
- Kiểm tra dây nối giữa màn hình và bo mạch chính
- Vệ sinh các điểm tiếp xúc
- Kiểm tra điện áp cấp cho màn hình
- Nút điều chỉnh không hoạt động:
- Vệ sinh các nút bấm bằng chất tẩy rửa tiếp xúc
- Kiểm tra mạch điện liên quan đến các nút điều chỉnh
- Thay thế các switch bị hỏng
- Hiển thị sai thông số:
- Kiểm tra cảm biến đo lường dòng điện/điện áp
- Hiệu chỉnh lại các thông số (một số máy có chế độ calibration)
Thời gian xử lý: 45-60 phút.
Biện pháp tránh lỗi trên máy hàn và sử dụng an toàn, bền bỉ
Phòng bệnh hơn chữa bệnh, thực chất một chiếc máy hàn bền bỉ một phần đến từ chất lượng thiết bị, phần lớn lại đến từ cách bảo quản, bảo dưỡng và cách sử dụng của khách hàng. Để chiếc máy hàn của mình hoạt động tốt, ít lỗi, và bền thì bạn cần thực hiện các biện pháp sau đây:
Bảo dưỡng để sử dụng bền bỉ:
- Vệ sinh máy hàn thường xuyên, thổi bụi bằng khí nén
- Kiểm tra và siết chặt các đầu nối điện
- Thay thế các bộ phận mòn theo khuyến cáo nhà sản xuất
- Kiểm tra quạt làm mát và hệ thống tản nhiệt
Bảo quản:
- Để máy hàn nơi khô ráo, tránh ẩm ướt
- Cuộn gọn dây điện, dây hàn khi không sử dụng
- Che đậy máy hàn khi không sử dụng trong thời gian dài
- Định kỳ kiểm tra độ cách điện của máy
Trên đây, thiết bị cơ khí Đức Phong đã cùng bạn tìm hiểu 15 lỗi máy hàn thường gặp, cũng như các sửa máy hàn chi tiết tại nhà. Hy vọng những thông tin trên sẽ hữu ích cho bạn, giúp bạn tiết kiệm được thời gian cũng như chi phí sửa chữa ngoài tiệm.
Thiết bị tự động hóa 
Máy công cụ 
Linh kiện điện tử 
Động cơ điện - mô tơ điện 
Đồ bảo hộ lao động 
Xe nâng hàng 
Sản phẩm phụ trợ 
Pin 
Hóa chất 
Hệ thống kẹp 
Dụng cụ đo 
Dụng cụ dùng khí nén 
Dụng cụ cắt gọt 
Dụng cụ cầm tay 